*pierwszy artykuł z seri znajduje się niżej*
Minęły już prawie 2 miesiące od pierwszego wpisu z cyklu #DeklaracjaNaszychPraw? Po serii publikacji objaśniających konkretne artykuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz przykładów odnoszących się do tych artykułów, przyszedł czas na pierwszą rozmowę z ekspertem z dziedziny praw człowieka. Na pytania dotyczące sytuacji praworządności w Polsce oraz współczesnych wydarzeń w odniesieniu do art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka odpowiedział dr Marcin Szwed z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Serdeczna zapraszamy do obejrzenia naszej rozmowy!
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Artykuł 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka mówi o prawie każdego człowieka do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby, także w odniesieniu do stosowania kary śmierci. Skoro Deklaracja i inne dokumenty prawa międzynarodowego gwarantują te prawa, to jak wytłumaczyć występowanie kary śmierci? Niestety, mimo licznych sprzeciwów, wciąż występują państwa, w których jest ona faktem.
Kara śmierci stosowana jest w odniesieniu do poważnych przestępstw, które mogą być odmienne w odniesieniu do różnych krajów. Najczęściej wśród nich wymienia się brutalne zabójstwo, masowe morderstwa, terroryzm, zdradę stanu, szpiegostwo, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości czy ludobójstwo. Gdy 10 grudnia 1948 r. przyjęto Powszechną Deklarację Praw Człowieka, tylko 14 państw zniosło karę śmierci. Z każdym kolejnym rokiem liczba tych krajów rosła, aby w 2019 r. dojść do 142 państw, które całkowicie ją zniosło w prawie lub praktyce. Wymienia się, że ich główną motywacją była ochrona praw człowieka.
Chociaż ciężko jest wskazać bezpośredni związek między systemem politycznym danego państwa a stosowaniem przez nie kary śmierci, to większość demokratycznych państw jej nie stosuje. Jednak od tej reguły występują również wyjątki – takie państwa jak USA czy Japonia uznawane są za demokratyczne i przestrzegające prawa człowieka, jednak występują tam przypadki wykonania kary śmierci.
Kara śmierci: fakty i liczby
W 2019 r. zarejestrowano 657 egzekucji kary śmierci w 20 krajach ( 5% spadku względem 2018 r. – wówczas dokonano 690 egzekucji). Do największej liczby egzekucji doszło kolejno w: Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Iraku i Egipcie.
Światowym „liderem” pod względem kary śmierci są Chiny, jednak liczbę wykonanych tam egzekucji trzyma się w tajemnicy i nie jest ona znana.
W 2019 r. państwa takie jak Gambia, Gwinea Równikowa, Kazachstan, Kenia, Republika Środkowoafrykańska oraz Zimbabwe podjęły działania lub wydały oświadczenia prowadzące do zniesienia w nich kary śmierci.
Na świecie do wykonania kary śmierci stosuje się najczęściej następujące metody egzekucji: ścięcie, powieszenie, porażenie prądem, zastrzelenie lub śmiertelny zastrzyk.
Jedynym państwem w Europie, w którym wciąż wykonuje się karę śmierci, jest Białoruś. Władze nie podają oficjalnych danych dotyczących wykonanych egzekucji, a sam proces zawsze utrzymywany jest w tajemnicy, jednak szacuje się, że od 1998 r. wykonano ich tam ponad 300.
Dane statystyczne pochodzą z: https://amnesty.org.pl/kara-smierci-2019-fakty-i-liczby/
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
Warto zauważyć, że pierwsze trzy artykuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka mają ogólny charakter i stanowią pewnego rodzaju trzon dla całego dokumentu. Postanowienia te uznawane są za źródło pozostałych praw i wolności człowieka zawartych w Deklaracji.
Artykuł 3 mówi o prawie do życia – jednym z podstawowych i nadrzędnych praw przysługujących, bez wyjątku, każdemu człowiekowi z racji jego człowieczeństwa. Nikt nie powinien samowolnie pozbawiać jednostki tego przyrodzonego jej prawa, ponieważ to dzięki niemu ludzie mogą korzystać z innych, przysługujących im praw i wolności. Ochrona życia ludzkiego powinna być celem każdego państwa, co umożliwia jednocześnie wspieranie dobra wspólnego. Poza Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, prawo to jest chronione również przez ustawy prawa państwowego oraz inne uniwersalne i regionalne instrumenty praw człowieka, np.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 6);
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 2);
Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (art. 4);
Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (art. 4);
Arabska Karta Praw Człowieka (art. 5-8).
W dalszej części art. 3 mówi o prawach człowieka do wolności i bezpieczeństwa, które powinny być gwarantowane przez każde państwo. Kwestie te są ze sobą wzajemnie powiązane – jednostka może czuć się bezpiecznie tylko wtedy, gdy jej wolność jest zapewniona przez prawo. Deklaracja oparta jest na przekonaniu o nadrzędności interesów jednostki nad interesami państwa, dlatego też ograniczenie wolności i bezpieczeństwa człowieka może nastąpić tylko z ważnych powodów określonych przez ustawę. Prawa te powinny być chronione przez odpowiednie instrumenty państwowe, jednak w wielu państwach wciąż dochodzi do ich naruszeń.